Strijd om Fort Nassau

Nils Kerkhoven

Het Fort Voorne in de atlas Schoemaker. Bron: Wikipedia.

Ontelbare musketkogels, kanonskogels in alle soorten en maten, resten van geëxplodeerde kanonnen door oververhitting, punten van hellebaarden, pijlpunten, dolken en zwaarden. Maar ook aardewerk, pijpen, munten, kledingaccessoires, eetgerei, luxe tinnen vaatwerk, slachtafval, speelgoed en visgerei. Het is de voorlopige maar flinke opsomming van de vele tastbare overblijfselen die de archeologische werkgroep Over de Maas wist te redden in de beginjaren van Expeditie Over de Maas. Overblijfselen die herinneren aan de hevige strijd om en het dagelijks leven in Fort Nassau. Of Fort Voorne of de Schans Voorn. Er zijn namelijk meerdere namen bekend van dit fort dat ten tijde van de 80-jarige oorlog in opdracht van de stadhouder en legeraanvoerder van de Staatsen, Prins Maurits van Oranje, in 1588 werd gebouwd.

Het grote fort werd gebouwd op het eiland Voorne. Dit eiland, gelegen tussen Heerewaarden en Dreumel, lag aan de open verbindingen met de rivieren de Maas en de Waal en was daardoor een zeer belangrijk strategisch punt. Het Fort werd dan ook op dit eiland gebouwd om de handel via de rivieren met het achterland te controleren, te beveiligen en uiteraard om Holland en de rest van De Zeven Provinciën te beschermen. Tijdens de 80-jarige oorlog rukten de Spanjaarden steeds verder op naar het noorden maar zijn er ondanks langdurige belegering nooit in geslaagd om Fort Nassau te veroveren. Uiteindelijk besloten de Spanjaarden om op slechts enkele kilometers stroomafwaarts van fort Nassau een eigen fort te bouwen, (oud) Fort Sint Andries. Hierna heeft er nog lange tijd hevige strijd plaatsgevonden tussen de Spanjaarden en de Staatsen.

Portret van een jonge Prins Maurits van Oranje uit 1588, het jaar waarin hij opdracht gaf voor de bouw van Fort Nassau. Prins Maurits. Bron: Wikimedia.

De Spanjaarden vochten vanuit het nabijgelegen fort Sint Andries en de Staatsen vanuit Fort Nassau. Het fort is door haar strategische ligging in de 17e eeuw dus voor lange tijd het middelpunt van gewapende strijd geweest. Door deze strijd heeft het fort dan ook meerdere gedaantewisselingen ondergaan. In de laatste en meest uitgebreide vorm bestond zij uit een omgrachte zeshoek met op elk hoekpunt een bastion. Het fort bezat uiteindelijk zelfs een vestingdorp met een eigen kerk, school en een windkorenmolen. In 1673 werd Fort Nassau, onder tactiek van de verschroeide aarde, door de Fransen grotendeels opgeblazen en is daarna nooit meer opgebouwd of in gebruik geweest. Nu herinneren alleen nog de gereconstrueerde contouren in het landschap aan het eens zo indrukwekkende en fel verdedigde fort.

Om het hele verhaal van onze ontdekkingstocht rond Fort Nassau en de vele bijzondere resultaten daarvan nog beter te kunnen gaan vertellen zal de komende tijd nog flink gewerkt moeten worden. Zo moet de grote groep met daarin veel bijzondere en zeldzame vondsten nog beschreven en geanalyseerd gaan worden. Maar ook zal nog de nodige aandacht naar bijvoorbeeld de conservering of restauratie van bepaalde vondsten uit moeten gaan.

Het fort Voorn, ook wel Fort Nassau genoemd, nabij Heerewaarden. In blauw geprojecteerd het projectgebied van Over de Maas. Situatie in 1672. Bron Rijksmuseum.nl

Blijf Expeditie Over de Maas volgen en ontdek hier stap voor stap hoe we de resultaten van ons onderzoek in het gebied rond Fort Nassau en de uitwerking daarvan vorm willen gaan geven. Wat dacht je van een mooi publieksboek? En zou een uitgebreide tentoonstelling van deze vondsten niet geweldig zijn? Doe jij mee? Fort Nassau, een prachtig fort met een bijzondere en belangrijke plek in de Nederlandse geschiedenis!

Gezicht op fort Voorn 1672